Szef jak Sokrates

Jednym z zasobów wzmacniających działania lidera jest umiejętność myślenia strategicznego i systemowego. Myślenie strategiczne polega na dostrzeganiu i definiowaniu sytuacji trudnych, planowaniu strategii i znajdowaniu wielu rozwiązań dla zdefiniowanych problemów. Myślenie systemowe z kolei koncentruje się na dostrzeganiu powiązań przyczynowo-skutkowych, wyciąganiu wniosków z sukcesów i porażek z podjętych decyzji oraz… zadawaniu właściwych pytań.

Dlaczego pytać?

Podstawowym powodem, dla którego powinniśmy pytać, a nie pouczać czy nakazywać, jest rozwijanie zdolności przywódczych w myśl zasady: „Pytanie motywuje do zaangażowania, a ono przynosi efekty”. Pytania zmuszają do myślenia – ich zadawanie chroni przed biernym przyjmowaniem tego, co mówią inni, i przeciwdziała stagnacji, a także inspiruje do zastosowania naszych zdolności twórczych w celu rozwiązania problemu.

Lider wie, jakie pytania zadać, by stymulować rozmówcę i aby dialog był jakościowy, a tym samym – żeby wzmocnić efektywność pracy zespołu. Umiejętność komunikowania się stanowi esencję sukcesu.

Jak pytać?

Zanim sformułujemy pytanie, należy zapytać siebie, po co to robimy i co chcemy zyskać.

Lider, który jest bardziej zainteresowany postępem realizacji zadań niż wyjaśnianiem przyczyn niepowodzeń, wchodzi w przestrzeń pytań weryfikujących i pytań z perspektywy uczącego się.

Szukając odpowiedzi – co się dzieje? co myślę o danym problemie? – możemy podążać w stronę formułowania pytań skoncentrowanych na rozwiązaniach, mających na celu rozwój, postęp w kierunku przyszłości. Są to pytania z perspektywy uczącego się i brzmią one następująco:

• Jakie są fakty?
• Co w danej sytuacji działa?
• Co czuje druga strona?
• Czego druga strona potrzebuje?
• Jaki jest ogólny obraz konkretnej sytuacji?
• Co jest w tym użytecznego?
• Czego mogę/możemy się nauczyć?
• Jaki mam/mamy wybór?
• Za co jestem odpowiedzialny?
• Jaki będzie mój/nasz pierwszy krok?
• Czy to jest możliwe?

Z kolei zadane w podobnej sytuacji pytania wyrokujące mogą stanowić regres społeczny, osłabić relacje czy zaostrzyć konflikty. Konstruując pytania wyrokujące, koncentrujemy się na winie, kontroli, na przykład:

• Kto jest winien?
• Co jest nie tak?
• Jak oni mogli mi to zrobić?
• Dlaczego to zrobili?
• Jak mogę udowodnić, że mam rację?

Tony Stoltzfus zwraca uwagę na podejście transformacyjne, gdzie czasami najlepsze rozwiązanie polega na tym, że zamiast zmieniać okoliczności zewnętrzne – zmieniamy się sami (dostosowujemy nasze nastawienie, oczekiwania lub reakcje). Poniższe pytania ułatwiają zbadanie możliwości wewnętrznej transformacji, która ma wywołać wewnętrzną zmianę:

• Co mógłbyś zmienić w sobie, by zmienić sytuację?
• Stając w obliczu poważnych przeciwności, albo załamujemy się, albo obieramy kurs na przetrwanie, albo staje się to przełomowym wydarzeniem w naszym życiu. Jak musiałbyś zareagować, żaby ta sytuacja stała się dla ciebie momentem przełomowym?
• Jakie obawy, wątpliwości lub inne wewnętrzne przeszkody powstrzymują cię przed podążaniem naprzód? Co musiałoby się zmienić, by te ograniczenia całkowicie zniknęły?
• Gdybyś się zmobilizował i skorzystał z całego swojego potencjału, działał tak, jak zawsze chciałeś – to co byś zrobił?

Siła zadawania pytań jest znana od zarania dziejów. Przykładem może być najsłynniejszy grecki filozof – Sokrates, który był znany z zadawania przechodniom pytań zmuszających ich do refleksji. Dlatego też metoda dochodzenia do rozwiązań poprzez zadawanie pytań nazywana jest sokratejską.